باور چیست؟

حتما شما هم از باورهای تحمیلی لطمه خوردید و ضررهایش را می‌دانید. باورهایی که با ضرب‌المثل‌ها به خورد ما دادند و شاید فکر می‌کردند راه‌ورسم زندگی را به ما آموزش می‌دهند. ضرب‌المثل‌هایی مثل «گلیم بخت کسی را که بافتند سیاه    به آب زمزم و کوثر سفید نتوان کرد»، «به هرکجا که روی آسمان همین رنگ است» یا «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو» و «آب که از سرگذشت چه یک وجب چه صد وجب» همه این ضرب‌المثل‌ها ما را به خمودگی و بی‌تحرکی می‌کشاند. وقتی مثل بقیه باشیم، همه آدم‌های شبیه هم دنیایی بی‌اصالت می‌سازند؛ دنیایی ماشینی با آدم‌های ماشینی که مثل هم تربیت شدند.

باور

باور فرضیه‌ای که در ذهن خود پذیرفته، آن را درست می‌دانیم و برای اثبات ناخودآگاه به شواهد تأییدکننده چنگ می‌زنیم. بسیاری از رفتارها و تصمیمات ما، تحت تاثیر باورها شکل گرفتند و بیشتر باورهای مذهبی جهان‌بینی ما در سنین کودکی (زمان شکل‌گیری هویت ما) تشکیل شده‌اند. ما باورهایی داریم که بسیار به آن تعصب داریم و اگر به دنبال ریشه آن باشیم حتی نمی‌دانیم از کجا آمده است.

باورها از راه یادگیری هم ایجاد می‌شوند، این یادگیری‌ها از زمان کودکی شروع شده و تا زمان مرگ ادامه خواهد داشت. ما در کودکی از هیچ‌چیز نمی‌ترسیم و برای یادگیری بهتر همه چیز را تجربه می‌کنیم، اما هنگامی که والدین ما را از کاری بترسانند و منع کنند؛ با چند بار تکرار ما دیگر آن کار را انجام نمی‌دهیم. این ترس‌ها به‌نوعی جزو باور ما می‌شود و اگر القا ترس شدید باشد، احتمالا در بزرگسالی هم آن کار را انجام ندهیم. کم‌کم باورهای والدین به باورهای ما تبدیل می‌شود و ترس‌های آنها بر ما نیز غلبه می‌کند. تعاریف والدین از دختر و پسر خوب و بچه خوب در ذهن ما جا باز می‌کند تا آنجا که در بزرگسالی همان تعاریف را به فرزندان خود ارائه می‌دهیم.

در مدرسه هم از طریق آموزش و هم معلم‌ها باورهایی در ما ایجاد می‌کنند، با کلمات و جملاتی که معلم‌ها و دیگران به ما می‌گویند؛ باورهایی را به ما تلقین می‌کنند. گاهی با برچسب‌هایی که در خانه، مدرسه و جامعه به ما زده می‌شود، لطمه‌های جبران‌ناپذیری به ما می‌زنند. البته همه این رفتارها و گفته‌ها ندانسته و غیرعمد است.

از دیگر روش‌های ایجاد باور تلویزیون، وسایل ارتباط‌جمعی، رسانه‌های خبری، موسیقی‌های با کلام، شبکه‌های اجتماعی، هنجارهای فرهنگی و اجتماعی و تجربیات شخصی هستند؛ همین‌طور باورها از طریق افراد مورداعتماد هم ایجاد می‌شوند. نکته جالب در مورد باورها این است که ما در بیشتر موارد آنها را کورکورانه پذیرفته‌ایم و در پی اثبات آن حتی به خود نیستیم. حتی اگر زمانی در جستجوی اثبات باورهای خود باشیم، منابعی را جستجو می‌کنیم که تایید کننده آنها باشد و می‌توان گفت ما همراه با سوگیری و تعصب باورهایمان را بررسی می‌کنیم.

انواع باور

باورها در زمینه‌های مختلف ایجاد می‌شوند؛ ولی دو نوع هستند:

باورهای محدودکننده: باورهایی هستند که اجازه انجام هر کار و تصمیمی را از ما می‌گیرند و مانع شکوفایی ما می‌شوند. این باورها تمام افکاری که نشان‌دهنده ناتوانی‌های ماست را به ما یادآوری می‌کند. این باورها به‌طور مرتب و هرگاه که ما بخواهیم عملی برخلاف آن انجام دهیم در ذهن ما تکرار می‌شود و به نشخوار ذهنی ما تبدیل می‌گردد. تمام برچسب‌های منفی که به‌صورت تکرارشونده در معرض آن قرار گرفتیم، تبدیل به باورهای محدودکننده می‌شوند.

باورهای نیروبخش: باورهایی هستند که به ما انگیزه حرکت داده و ما را ترغیب به پیشروی می‌کنند. باورهای مثبت می‌توانند به ما در بهبود رفتار و عملکرد کمک کرده و ما را در رسیدن به موفقیت یاری می‌رسانند. باورهای مثبت در صورتی به ما کمک می‌کنند که واقع‌بینانه باشند؛ ولی مثبت‌اندیشی خیال‌پردازانه فقط امید واهی ایجاد می‌کند که با اولین شکست اعتمادبه‌نفس ما را هم کاهش می‌دهد.

راه‌های تقویت باورهای نیروبخش

• شناخت توانایی‌های خود: با شناخت ویژگی‌های مثبت و توانایی‌های خودمان می‌توانیم باورهای مثبت و نیروبخش بسازیم و از آنها در جهت موفقیت و زمان‌های ناامیدی استفاده کنیم.
• شناخت محدودیت‌های خود: هنگامی که آنها را بشناسیم در تله مثبت‌اندیشی خیال‌پردازانه نمی‌افتیم و از واقعیت دور نمی‌شویم. فردریکسون در کتاب «دروغ‌هایی که به خود می‌گوییم» گفته است: «رنج‌های ما متناسب با، فاصله ما از واقعیت هستند» در حقیقت هرچه ما انسان‌ها و حتی جوامع از واقعیت دور شویم، بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیریم. فرار از واقعیت ما را نه‌تنها به جایی نمی‌رساند؛ بلکه فریب، عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
• توجه به اهمیت باورها: وقتی نقش باورها را در زندگی بدانیم، بیشتر به اهمیت آن در بهبود زندگی پی می‌بریم. همان‌طور که اثر باورهای محدودکننده را دیدیم، می‌توانیم اثر باورهای مثبت سازنده را هم درک کنیم. برای درک بهتر این موضوع می‌توانیم به اثر پلاسبو اشاره کنیم. اثر پلاسبو یا دارونما آزمایشی است که در آن به افراد شرکت‌کننده در آزمایش به‌جای دارو ترکیباتی بدون ماده موثره دارویی دادند. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که دارونماها گاهی به‌اندازه خود دارو اثربخش بودند و این امر نشان‌دهنده اثر تلقین مثبت است.

تغییر باورها

• شناسایی باورهای ناسالم
• ایجاد باورهای منطقی و جایگزین باورهای ناسالم کردن

منابع:

مقاله باور چیست؟ سایت بیشتر از یک نفر