ذهن باز چه اثری بر زندگی ما می‌گذارد؟

شاید برای همه ما پیش‌آمده باشد که در مورد مسئله‌ای که از قبل اطلاعاتی داشتیم و دیگران اطلاعات دیگری را ارائه دادند، واکنش‌های خاصی از خودمان نشان دادیم. گاهی با پرخاشگری یا طعنه‌زدن و حتی با سکوت مخالفت خودمان را ابراز کردیم. هرچه این مسائل برای ما از درجه اهمیت بیشتری برخوردار باشد، واکنش ما شدیدتر می‌شود و تفاوتی هم ندارد که در مورد چه موضوعی است. این موضوعات می‌تواند علمی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی باشد و کافی است که کمی با نظر ما مخالف باشد، همان مخالفت می‌تواند یک بحث و جدل اساسی را ایجاد کند. جالب اینکه هر دو طرف اصرار بر درست بودن حرف خود داریم.

ذهن باز چیست؟

ذهن باز ذهنی است که توانایی درک اطلاعات به‌صورت عمقی و موشکافانه را دارد. این توانایی به ما کمک می‌کند تا به‌صورت نقادانه و منطقی مسائل را بررسی کنیم. از مزایای باز بودن ذهن بررسی اطلاعات بدون قضاوت و جانب‌داری است. داشتن تفکر نقاد و منطقی از موارد لازم برای رسیدن به ذهن باز است. باز بودن ذهن در واقع آمادگی ما برای بررسی موضوعات با دیدگاه مخالف را نشان می دهد.

تفاوت ذهن باز و بسته

افراد با ذهن باز در برابر شنیدن و بررسی موضوعات با دیدگاه مخالف از خود مقاومت، قضاوت و جانب‌داری نشان نمی‌دهند. تفکر صفر یا صدی ندارند و پنجاه را هم در نظر می‌گیرند. با شنیدن یا دیدن دیدگاه‌های مخالف واکنش‌های هیجانی از خود بروز نمی‌دهند و درحالی‌که ممکن است حتی کاملا مخالف باشند، به‌دوراز هیجانات آمرانه موضوع را بررسی می‌کنند. این امر باعث می‌شود که ذهنشان روی آن موضوع قفل نکرده و حواشی مسئله را هم بررسی کنند و درباره آن سوال بپرسند.

افراد با ذهن بسته در هنگام شنیدن یا دیدن موضوعات با دیدگاه مخالف به طور خیلی واضح از خود مقاومت نشان داده، قضاوت و جانب‌داری می‌کنند. صراحتا از خود واکنش‌های هیجانی نشان داده و عصبانی می‌شوند. تفکر صفر و صدی دارند و به‌قول‌معروف یا زنگی زنگ و یا رومی روم هستند. روی اعتقاد و باور خود قفل می‌کنند و مرغشان یک پا دارد. گاهی این افراد حتی حاضر به شنیدن یا دیدن مطالب مخالف رای و نظر خود نیستند.

چرا ما ذهن خود را به روی اطلاعات مخالف دیدگاه خود می‌بندیم؟

انسان همیشه به دنبال مسیری است که راحت باشد و فکرکردن در یک محیط آشنا خیلی راحت‌تر از فکرکردن به مسائل چالش‌برانگیز است. پس به مطلبی که از قبل پذیرفتیم و به روشی که برای زندگی رسیدیم، می‌چسبیم. در همان مسیر حرکت می‌کنیم و چون این مسیر به ناحیه امن ما تبدیل می‌شود، دیگر حاضر به شنیدن یا دیدن مسائل در جهات دیگر نیستیم. به روش دیگر فکرکردن و سوال پرسیدن ما را از محوطه امنمان خارج می‌کند. همین‌طور شنیدن و دیدن اطلاعات جدید گاهی در ما ایجاد تعارض و تضاد و به‌هم‌ریختگی ذهنی می‌کند.

اکثر محیطی آرام و بدون دغدغه را ترجیح می‌دهیم و از چالش می‌گریزیم. پس چه‌بهتر که گوش و چشم خود را بسته نگه داریم. از طرف مغز ما برای حفظ بقای ماست و از هر چیزی که مصرف انرژی را در مغز بالا ببرد، جلوگیری می‌کند. از دیگر علت‌هایی که می‌توان به آن اشاره کرد، آموزشی است که در کودکی به ما داده شده و مسبب یک‌سری از اطلاعات غلط در ذهن ماست. این آموزش‌ها به‌مرورزمان در جان ما رسوخ کرده و در ما به عادت تبدیل شده است. حال تغییر عادت دو مشکل ایجاد می‌کند:

• برای تغییر عادت ما باید انرژی زیاد صرف کنیم تا آن را حذف و عادت دیگر جایگزین کنیم که مغز حتما مخالفت می‌کند.
• و مورد بعدی در باره خود ماست که دچار سندرم پاهای تاول‌زده می‌شویم و حاضر به تغییر نیستیم، پس ترجیح می‌دهیم که بر حرف خود پافشاری کنیم. سندرم پاهای تاول‌زده چیست؟ ما به‌خاطر سختی‌هایی که در طی‌کردن یک مسیر کشیدیم، زمانی که صرف آن باور کردیم و همین‌طور هزینه که برای آن دادیم؛ حاضر به تغییر نمی‌شویم.

مزایای داشتن ذهن باز

• دید باز و عمیق نسبت به محیط اطراف، انسان‌ها و جهان هستی و چون مسائل را با تحلیل می‌پذیریم، احتمال فریب‌خوردن ما کم می‌شود.
• اشتیاق به تجربیات جدید و یادگیری مداوم: انسان با ذهن باز به دنبال چالش‌های جدید می‌رود و مطالب جدیدی یاد می‌گیرد.
• ذهنیت قدرتمند: که باعث می‌شود در شرایط سخت دید درست‌تری نسبت به مسائل پیدا کنیم و احساس خوشبختی می‌دید کند؛ چون تغییر را می‌پذیرد.
• رشد فردی: چون از تغییر نمی‌ترسیم و اطلاعات را با دید بازتری بررسی می‌کنیم.

چطور به ذهن باز دست پیدا کنیم؟

• از تایید اجتماعی پرهیز کنیم. تایید اجتماعی در ما سوگیری و جانب‌داری ایجاد می‌کند. این جمله ارزشمند از سامرست موام را همیشه در نظر داشته باشید: «اگر پنجاه میلیون نفر حرف احمقانه‌ای می‌زنند، آن حرف همچنان احمقانه است.»
• سوال بپرسیم. از خودمان و دیگران سوالات باز و بدون جهت‌گیری بپرسیم.
• از گذشته دست برداریم و هزینه تلف شده و پاهای تاول‌زده را رها کنیم.
• هر فکر و نظر و اطلاعاتی را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم.
• چیزهای جدید را امتحان کنیم. تفریحات و غذاهای جدید کمک بسیار زیادی به ما می‌کنند.
• تفکر نقاد داشته باشیم و هر چیزی را به‌صرف آنکه شخص معتبری گفته، نپذیریم و آن را تحلیل کنیم.
• ذهن‌آگاهی هم بسیار لازم است؛ چون اگر ما نتوانیم تشخیص دهیم که ذهنی بسته داریم، هیچ یک از موارد قبل فایده‌ای نخواهد داشت.

منابع

کتاب هنر شفاف اندیشیدن، رولف دوبلی

ذهن باز چیست؟ سایت ذهن موفق

ذهن باز، ابعاد و مزایای آن، سایت سرپوش