سوگیری و تعصب

نمی‌دانم تا حالا چند بار برای ما پیش آمده که وقتی اتفاقی می‌افتد، بدون دانستن اصل ماجرا خیلی سریع برانگیخته شدیم و واکنش نشان دادیم. خیلی اوقات در حین ماجرا متوجه شدیم که درک درستی از موضوع نداشتیم. حال اگر انسان منصفی بوده باشیم به اشتباهمان اعتراف کردیم یا باز هم به بحث ادامه دادیم. خیلی وقتها هم ماجرا خیلی بد بوده و ما درک نکردیم و باز هم واکنش درست نداشتیم. در نظر بگیرید در خیابان هستید و صدای بلند یک زن و مرد را می‌شنوید و می‌بینید مرد دستهای زن را می‌گیرد، چه برداشتی از این موضوع می‌کنیم. برداشت های متفاوتی (براساس پیش زمینه ذهنی که داریم) می‌توان از این اتفاق داشت.  شاید فکر کنیم حتما دعوا می‌کنند ولی اگر چند لحظه تامل کنیم شاید ببینیم که مرد از زن تقاضای ازدواج کرد. به یکباره تمام ذهنمان بهم می‌ریزد و به خود می‌گوییم: «چی فکر می‌کردم و چی شد».

سوگیری چیست؟

سوگیری تمایل به جانبداری از یک نظریه یا قضیه بدون بررسی درستی یا نادرستی آن است و معمولا با خودداری و امتناع از در تظر گرفتن دیدگاه های منطقی جایگزین همراه است. غالبا سوگیری به طور ناخودآگاه در قضاوت اثر می‌گذارد و به سوءتفاهم و تعارض منجر می‌شود. ما معمولا در مسائل قومیتی، مذهبی، ملی، اجتماعی، سیاسی و ایدئولوژیکی دچار سوگیری می‌شویم. سوگیری به معنای نداشتن ذهن باز است و بیشتر در پیشداوری و قضاوت خود را نشان می‌دهد.

سوگیری انواع مختلفی دارد: سوگیری شناختی، تایید، رفتاری، خطای بنیادین در ادراک و خطای بنیادی برچسب زدن از انواع سوگیری است. تمام این سوگیری ها در درک ما از انسان ها و جهان هستی و بر قضاوت ما اثر می‌گذارد. دو نکته در تمام سوگیری ها حائز اهمیت است:

اول: ما با جانبداری به قضایا یا انسانها می‌نگریم و نگرشمان بی طرفانه نیست که البته این جانبداری می‌تواند به نفع یا برعلیه باشد.

دوم: در سوگیری ما به دنبال درستی یا نادرستی موضوع نیستیم یعنی چه درست باشد یا نادرست ما طرفداری می‌کنیم.

پس می‌توان گفت که در سوگیری ما کور هستیم و کورکورانه و متعصبانه مسائل (انسانها و موضوعات) را درک و قضاوت می‌کنیم.

شباهت سوگیری با تعصب

سوگیری به نوعی تعصب است چون در تعریف تعصب هم گفته می‌شود: تعصب یک باور یا رفتار است که بی چون وچرا برای تمام اهداف با موضوعات مختلف انجام می‌شود یا تعصب گرایش، تمایل یا قضاوت تبعیض آمیز نسبت به / یا علیه چیزی یا شخصی است، به عبارتی تعصب جانبداری یا سوگیری افراطی است. تعصب  به معنای پافشاری بی‌خردانه و کورباوری است. تعصب ساخته و پرداخته ذهن ماست نه واقعیتی که وجود دارد.

انواع سوگیری

همانطور که بیان شد، سوگیری انواع مختلفی دارد که در اینجا به سوگیری شناختی و تاییدی اشاره می‌کنیم.

سوگیری شناختی  Cognitive Bias

سوگیری های شناختی یا خطاهای شناختی، خطاهایی هستند ذهنی که به گرایش، نگرش، وهم یا باوری غلط منجر می‌شود و در تصمیم گیری، استدلال، ارزیابی، یادآوری، ادراک و شناخت افراد تاثیر می‌گذارد. سوگیری‌های شناختی مبتنی بر الگوهاییست که از بدو تولد به جهت یادگیری، حل مسئله و تصمیم‌گیری در ما به وجود می‌آید و باعث انحراف از واقعیت می‌شود و نتیجه‌گیری‌های ما به صورت غیر منطقی ظاهر می‌شود.

سوگیری تاییدی  Confirmation Bias

سوگیری تاییدی گرایش به جستجو در اطلاعات یا تعبیر آن به نحویست که باورها و فرضیه‌ها ما را تایید کند. سوگیری تاییدی یکی از انواع سوگیری‌های شناختی محسوب می‌شود و از خطاهایی است که در استدلال مشاهده می‌شود. ما هنگام جمع‌آوری یا یادآوری اطلاعات به شکل گزینشی عمل کرده یا شواهد مبهم را به عنوان تاییدی بر باور خود در نظر می‌گیریم. سوگیری تایید در مورد باورهایی که ما نسبت به آن تعصب داریم به شکل شدیدتری بروز می‌کند. در سوگیری تایید در موارد تعصب ممکن است شواهد علیه باورهایمان را نادیده بگیریم. وقتی که با شواهد علیه مواجه می‌شویم دچار تناقض شده و آنها را نمی‌پذیریم و بررسی نمی‌کنیم بلکه سراغ منابع جایگزینی می‌رویم که باورما را تایید کند.

در تعصب اطلاعات را انتخابی بررسی می‌کنیم یعنی فقط اطلاعاتی را می‌پذیریم که با عقاید و افکار ما هم‌خوانی داشته باشند‌ (در واقع گزینشی عمل می‌کنیم) و خطر از آنجا آغاز می‌شود که ما بر اساس این اطلاعات موافق، تصمیم‌گیری می‌کنیم. پس سوگیری تایید به شدت در تعصب دیده می‌شود و می‌تواند یکی از خطاهای ایجاد کننده تعصب باشد.

منابع:

ویکی پدیا